UMiG Skępe

Sanktuarium Maryjne

Sanktuarium Maryjne w Skępem

Najcenniejszym zabytkiem Skępego jest zespół sakralny kościoła i klasztoru ojców bernardynów sprowadzonych z Koła nad Wartą w 1498 roku. Najpierw w 1495 roku zbudowano drewnianą kaplicę. W latach 1508 – 1510 wzniesiono kościół parafialny pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Wieżę, nawę i część prezbiterium zaprojektował bernardyn Bartłomiej Łoy. W 1524 roku dobudowano kaplicę pod wezwaniem świętej Anny. Została wzniesiona na planie prostokąta. Potem dobudowano część prezbiterium (1616). W 1721 roku przeprowadzono gruntowny remont w kościele i klasztorze. W kaplicy świętej Anny wymieniono drewnianą podłogę na kamienną. W kościele wstawiono nową ambonę, wykonano barokowe sklepienie. Zespół sakralny był w następnych latach kilkakrotnie przebudowywany oraz odnawiany, dlatego zatracił większość cech stylowych (późnogotycki, całkowicie zbarokizowany). Całość budowli wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta. Ośrodkiem zespołu jest orientowany kościół, przylegający do niego od południa klasztor, od północy dziedziniec odpustowy, kaplica świętej Anny oraz od północy trójwieżowa fasada wychodząca na drogę.

W połowie XVIII wieku z inicjatywy Ignacego Zielińskiego i jego żony Salomei z Karśnickich wydłużono prezbiterium o nowe przęsło i zbudowano nad nim wieżę z cebulastym hełmem. W 1749 roku wzniesiono pięciokondygnacyjną wieżę z barokowym hełmem i tarczą zegarową. W pierwszej połowie XVIII wieku w środku wirydarza wewnątrz krużganków zbudowano z fundacji Zielińskich kaplicę pod wezwaniem świętej Barbary jako grobowiec rodziny Zielińskich. Kaplicę wzniesiono na rzucie ośmioboku, nakryto hełmem kopulastym z ośmioboczną latarnią. W kaplicy umieszczono późnobarokowy ołtarz z obrazem „Męczeństwo świętej Barbary” i ludową rzeźbę Matki Boskiej Skępskiej. W latach 1750 - 1752 brat zakonny Walenty Żebrowski ozdobił wnętrze kościoła i kaplicy św. Anny freskami. W 1762 roku kolatorzy klasztoru skępskiego, Zboińscy, urządzili pod chórem zakonnym, pod głównym ołtarzem kryptę grobową dla swojej rodziny.

Za czasów gwardiana Liszewskiego wykonano główny ołtarz w kościele klasztornym, który wraz ze stallami tworzy zharmonizowaną kompozycję. Ołtarz składa się z dwóch kondygnacji i z predelli (dolna część nastawy), ujętych dwiema parami kolumn, które w dolnej części wspierają się na pilastrach. Między pilastrami wkomponowano bramki prowadzące poza ołtarz do chóru zakonnego.

Klasztor

Razem z budową kościoła w pierwszych latach XVI wieku wzniesiono budynek klasztorny. W następnych latach i wiekach był rozbudowywany, w XVII wieku otrzymał wydłużenie wschodniego skrzydła w kierunku północnym oraz północnego w kierunku zachodnim. Wejście do klasztoru, czyli furta klasztorna, pierwotnie mieściła się od strony Borku. W latach 1755 - 1777 za czasów gwardiana J. Knakowskiego dobudowano drugie piętro z fundacji rodziny Zboińskich.  

Prawdopodobnie w 1818 roku przeniesiono parafię ze Skępego. Po kasacie konwentu w 1864 roku kościół i klasztor bernardynów przejęli księża świeccy, w 1933 roku ponownie wraca do bernardynów.

Krużganki

Dziedziniec odpustowy założono i otoczono krużgankami zbudowanymi na planie zbliżonym do kwadratu w I połowie XVIII wieku. Krużganki sklepione kolebkowo – krzyżowo są otwarte na dziedziniec arkadami filarowymi o półkolistych łukach, nakryte siodłowymi dachami. Znajdują się na nich 32 obrazy ze scenami z życia i męki Chrystusa. Obrazy prawdopodobnie namalował bernardyn Jacek Uzdowski. W południowym skrzydle krużganków zbudowano bramę wejściową. Na piętrze wieży bramnej znajduje się kaplica otwarta od dziedzińca półkoliście zamkniętą arkadą. W pomieszczeniu znajduje się barokowy ołtarz z krucyfiksem i ludową rzeźbą Matki Boskiej Skępskiej. Autorem tej rzeźby był prawdopodobnie Jakub Miłkowski. Na krużgankach umieszczono marmurowe bądź kamienne płyty inskrypcyjne. W 1989 roku odsłonięto marmurową tablicę z wierszem „Modlitwa do Matki Boskiej Skępskiej na dzień 8 września” Jerzego Pietrkiewicza. W 2004 roku została wmurowana tablica poświęcona pisarce Jadwidze Jałowiec.

Rzeźba Najświętszej Marii Panny

W ołtarzu głównym kościoła w Skępem znajduje się rzeźba Najświętszej Marii Panny jako Służebnicy Pańskiej zwana Matką Boską Skępską. Została przywieziona z Poznania przez Zofię Kościelecką w 1496 roku. Madonna ze Skępego jest gotycką rzeźbą wotywną o wysokości 95 – 96 cm wykonaną z drewna lipowego i pokrytą warstwą polichromii. Rzeźba jest dziełem nieznanego artysty. Figura Matki Boskiej Skępskiej jest przykładem późnogotyckiej rzeźby sakralnej. Figura została wywieziona przed Szwedami do Łowicza. Gwardian Stefan Gamalski podjął starania o ukoronowanie figurki. 18 maja 1755 roku biskup Fabian Pląskowski, sufragan chełmiński, dokonał koronacji figury Matki Boskiej Skępskiej. Do rzeźby wykonano półksiężyc ze srebrnej blachy prawdopodobnie w pracowni złotnika toruńskiego Jana Letyńskiego.

W połowie XVIII wieku wykonano sukienkę ze srebrnej blachy z bogatym ornamentem roślinnym oraz złotą koronę. 8 września 1984 roku biskup płocki Bogdan Sikorski dokonał uroczystej rekoronacji figury. W 1994 roku figurę poddano gruntownej renowacji. W 1996 roku obchodzono pięćsetlecie figurki Madonny ze Skępego.

Spichlerz klasztorny

Pobudowany w XVIII wieku, mieściła się w niej szkoła, podwyższono go w 1939 roku o jedno piętro, nakryty dachem naczółkowym.

Inskrypcje

W klasztorze bernardynów w Skępem znajdują się liczne inskrypcje, czyli napisy na naczyniach liturgicznych, epitafiach, nagrobkach czy murach. Pierwsza inskrypcja pochodzi z rzeźby Matki Boskiej Skępskiej (1496). Napisy umieszczono na naczyniach liturgicznych z XVI – XVIII wieku. Liczne sentencje z „Pisma świętego” zdobią późnobarokową polichromię kościoła. Ignacy Antoni Zboiński (zmarł w 1796 roku) i jego żona Salomea z Karśnickich mają rokokowe epitafium z czarnego marmuru z herbami Ogończyk i Jastrzębiec. Oprócz inskrypcji w klasztorze znajdują się liczne marmurowe nagrobki.

• autor: Bożena Ciesielska